Letterlijke verslag lezing Maria Stolk Paleis het Loo
Voor diegene waar geen plek meer voor was, of die het over al de hoofden heen niet goed konden volgen plaats ik hierbij mijn korte lezing compleet met alle foto’s online op ons Nieuws Blog.
Symposium “De Gala Berline in Nederland” 2017
Op 26 januari 2017 vond er in Paleis Het Loo te Apeldoorn het Symposium “De Gala Berline in Nederland” plaats. Het symposium georganiseerd door Tonko Grever, conservator van Museum Van Loon, trok veel meer belangstelling dan vooraf was verwacht. Hierdoor was er in de beschikbare zaal in Paleis het Loo geen capaciteit om iedereen die zich aangemeld had een plaats te geven. Helaas zijn een aantal mensen vooral geïnformeerd dat het symposium niet meer bezoekers aankon. Voor diegene waar geen plek meer voor was, of die het over al de hoofden heen niet goed konden volgen, vermeld ik mijn korte lezing hier op ons Nieuws Blog
Er wordt mij vaak de vraag gesteld: Hoe word je rijtuigrestaurator? Waar kan je dat leren?
Nou, niet op een school. Toen ik bijna 40 jaar geleden mijn man leerde kennen werkte hij aan oude auto’s. Samen met zijn ouders fokte hij paarden en hadden ze een kleine verzameling rijtuigen. Met die achtergrond ging hij in de leer bij de laatste nog werkende wagenmaker in Nederland. Carrosserie bouwer en wagenmaker Jan van Peet in Meerkerk. Bekend van de Grolsch Bier reclame “Vakmanschap is meesterschap”.
Ik viel dus met neus in de boter. En met vallen en opstaan hebben we ons het vak eigen gemaakt. Ik ben dus de helft van,… en samen zijn we meer dan twee. Inmiddels zit Stolk jr. ook in het familiebedrijf. Hij werkt op de oldtimer afdeling, maar restaureert ook buitenplaats- en rijtuiglampen.
Hoe kan je jezelf verder blijven ontwikkelen als rijtuigrestaurator?
Uiteraard hebben wij flink geïnvesteerd in een collectie antieken boeken, tijdschriften en prenten. Natuurlijk moet je die bestuderen om de basis kennis betreft de historie te weten te komen.Verder moet je probleemloos de diverse rijtuig type uit elkaar kunnen houden en in staat zijn een rijtuig te dateren. Maar je hoeft geen historicus te worden.Je wilt die prachtige voertuigen restaureren! Dat is je passie!
Helaas vind je die kennis niet in boeken. Dus de boekenkast dicht en op pad gaan.En zo veel als mogelijk is rijtuigen “in het echt” gaan bestuderen. En ja , waar vind je die nog? In rijtuig musea over de wereld. In onze database hebben we dan ook van ca. 1000 rijtuigen en slede complete series detailfoto’s.En hoe meer je ziet en te weten komt, des je meer je beseft dat je eigenlijk nog helemaal niets weet. Want elke rijtuig is weer een prachtig kunstwerk op zicht.
Elke eigenaar had zijn eigen specifieke wensen.
Op deze foto ziet u een interieur van een Gala Berline. Kostbare materialen als bijvoorbeeld saffiaan leer, zijde stoffen, passementen en ivoor werden voor het interieur gebruikt. Maar ook messing, zilver of bladgoud voor afwerking of versiering van de buitenkant werden door de rijtuigbouwers gebruikt om een rijtuig af te leveren naar de laatste mode. Als rijtuig restaurator familie moet je dan ook vele technieken in huis hebben.
Je moet in staat zijn delen te restaureren of aan te vullen. Uiteraard geldt bij de museumstukken dat er behoudend geconserveerd dient te worden. En er overwegend reversibel gewerkt wordt. Je moet vindingrijk zijn en probleem oplossend kunnen denken. Daarnaast moet je veel materiaalkennis hebben en een groot netwerk opbouwen voor goede feedback.
Te droog in de rijtuig stalling
Een veel voorkomend probleem bij rijtuigen is uitdroging. Dit begint vaak bij de wielen. Hier zien we een wiel van de Gala Berline van Museum Van Loon.
Duidelijk is te zien dat de spaken los staan in het hart van het wiel. Een probleem wat wordt veroorzaakt deels door ouderdom in combinatie met krimpen door uitdroging van het hout. De ijzeren velghoepel komt los te liggen. Bij een dergelijk probleem verlies de constructie van het wiel zijn samenhang en dragende kracht.
Een onderdeel van de restauratie techniek bij dit probleem is het opnieuw omkrimpen van de ijzeren wielhoepel. De wielhoepel wordt verwarmd in het smidsvuur, hierdoor wordt de omtrek tijdelijk groter.
Het gerestaureerde wiel ligt op de grond vast op een vlakke plaat. Nadat de gloeiendhete hoepel om het wiel getild is, wordt deze snel afgekoeld met water. Hierdoor krimpt het ijzer en ligt de hoepel weer vast en is het wiel weer sterk.
Gedroogd wagenmakershout moet je op voorraad hebben
Een andere vijand van rijtuigen is houtworm of houtrot. Soms moeten delen van houten wielen of de carrosserie deels vervangen worden, om verder verval tot stilstand te brengen. Je moet dus beschikken over een grote voorraad langzaam natuur gedroogd wagenmakers hout. Kunstmatig gedroogd hout heeft zijn kracht en elasticiteit verloren en is niet geschikt voor bewerking aan rijtuigen. Schaven, draaien, frezen en buigen van hout zijn werkzaamheden die voor kunnen komen.
Maar een rijtuig heeft ook metalen delen. Een rijtuigbouwer in de 19de eeuw beschikte over vele catalogussen van toeleveranciers waaruit hij voorbewerkte smeedijzeren delen van onderstellen, maar ook de fijner vaak van messing gemaakte scharniertjes, deursloten, raammechanieken en mooie rijtuiglampen kon bestellen. Alles voor zijn te bouwen rijtuig.
Vandaag de dag is er niets meer te koop, en moet je als restaurator met jouw team in staat zijn zelf het klusje uit te voeren als er een noodzakelijk onderdeel kapot is of mist.
Op onderstaande foto zien we hoe de messing sierlijsten van de Gala Berline van Gravin van Wassenaar Obdam worden gerestaureerd.
Na het technische restauratie werk aan de constructie van een rijtuig komt het fijnere werk.
Het lakwerk van een rijtuig.
Hier zien we een wiel van een typisch Nederlands streek rijtuig.
De eigenaar vertelde dat het van zijn voorouders was geweest en vroeg of ik het rijtuig opnieuw wilden lakken. Toen ik dit rijtuig zag kon ik mijn enthousiasme niet onderdrukken. Ik wees de familie op het prachtige rijk uitgevoerde originele lakwerk. Met een beetje spuug maakte ik één en ander zichtbaar. Alhoewel ik als rijtuigschilder in staat ben dit exact gelijk het oude nieuw te maken, is er geen haar op mijn hoofd die erover peinst dit ook daadwerkelijk te gaan doen.
Dit opnieuw lakken zou net zoiets zijn als de Nachtwacht van Rembrandt wegvegen en overschilderen.
Gelukkig kon ik de familie snel overtuigen van de historische en emotionele meerwaarde van het familie rijtuig, als besloten werd de historische lak te conserveren i.p.v. te vernieuwen.
Dus is het lakwerk van de wielen na de technische reparatie gereinigd, geconsolideerd, aangevuld en afgedekt met een beschermde vernis.
En dit is het eindresultaat.
De smeedijzeren veren van dit rijtuig waren sterk verroest en er zat geen spatje lak meer op.
Om het geheel compleet en aantrekkelijk te maken zijn de veren ontroest. En is er een goed roestwerend laksysteem aangebracht met een toplaag passend bij de oude originele lak op de wielen.Deze reversibele technieken zijn vergelijkbaar met de restauratie van een schilderij.
Momenteel werken we aan de Gala Berline van Gravin van Wassenaar Obdam.Dit rijtuig is in een ver verleden voor een optocht simpel en snel met blauwe verf overgespoten. Op dit moment wordt met engelen geduld de blauwe verf verwijderd en komt de authentieke lak weer tevoorschijn.
Met een klein strijkboutje worden losse verfschilfers op de panelen weer vastgezet
Bij het blauw overspuiten van het rijtuig is de zogenaamde “over spray” naar binnen over het interieur gewaaid. Weer een ander aspect van het vak rijtuig restaurator;
Textiel restauratie
Hier zien we een rugdeel van het interieur. Links nog bedolven onder een laag vuil gefixeerd met blauwe verf spuitstof en rechts na het reinigen.
Het doel van een reiniging is het verwijderen van vuil en stofdeeltjes. Stofdeeltjes zijn scherp en vaak zuur. Daardoor brengt stof zowel mechanische als chemische schade toe aan textiel. Bovendien is stoffig textiel aantrekkelijk voor insecten en schimmels
Stofferingen in rijtuigen zijn van uiteenlopende materialen gemaakt. Op deze foto ziet u de authentieke lederen stoffering van een rijtuig waar Princes Wilhelmina als 8-jarig meisje haar geliefde vierspan pony’s mee mende.
Hoe makkelijk kan je besluiten dit te vernieuwen? En hoe simpel is het voor een goede rijtuig restaurator om het te behouden en te conserveren?
Hier ziet u dezelfde rug na een behoudende conservatie. Zeker, u ziet de gebruikssporen van de Princes. Haar DNA en fingerprint is nog aanwezig. Helaas misten de kussens. Om het geheel compleet te maken zijn deze in bijpassende materialen, in dit geval geitenleer op een paardenhaar vulling, gereconstrueerd.
Het rijtuig is hier aanwezig en u kunt het eindresultaat zelf gaan bekijken. Met een beetje fantasie ziet u de Princes er nog in zitten, met de leidsels in haar hand.
Als rijtuig restaurator is elk project weer een nieuwe uitdaging. Zo ook het onlangs geconserveerde bokkleed van de Gala Berline van Gravin van Wassenaar Obdam.
Dergelijke oude bokkleden zijn uiterst zeldzaam. Als restaurator voel je aan alle vezels in je lichaam dat dit behouden moet blijven voor het nageslacht.
Hoe makkelijk is het om het binnenwerk en lakense doek met moderne materialen te vernieuwen, en de restanten in de vuilcontainer te dumpen. En wat een uitdaging om elke millimeter, compleet met gebuikssporen te behouden.
Maar, ik geef toe. Ook ik had mijn twijfels. Was het wel mogelijk dit fragiele object weer enigszins stabiel en toonbaar te maken met behoud van al de oude materialen? Gelukkig leven we in het digitale foto tijdperk en begint een dergelijke klus met heel veel foto’s maken. Vervolgens is het bokkleed voorzichtig gedemonteerd en zijn alle afzonderlijke delen van een kleurdraadje voorzien zodat elk onderdeel later weer op zijn eigen plek terug geplaatst kon worden.
Daarna is al het materiaal heel voorzichtig gereinigd en netjes opgeslagen in een verrijdbare stelling. Even bestond het Gala bokkleed niet meer.
Na het reinigen zijn gaten en scheuren aan de achterzijde van de lakense stof verstevigd.
Het karton van het binnenwerk en het leer van de 4 hoekpijpen is ontzuurd en zo goed als mogelijk is terug gebracht in het oude model.
Verteerde draden zijn gedoubleerd.
De authentieke stof en het oude passement is op een nieuwe drager genaaid.
Het oude houten frame waar het bokkleed weer over moet komen te hangen, net zoals een jas over brede schouders, wordt bijgevuld met riet en paardenhaar.
En stukje bij beetje is het bokkleed weer in elkaar genaaid.
Tijd om u het eindresultaat te laten zien heb ik niet meer. De geconserveerde Gala-Berline van Gravin van Wassenaer Obdam kunt u deze zomer zelf gaan bekijken in Kasteel Twickel.
Auteur:
Mar Stolk
Zelfstandig rijtuig restaurator
Europees gecertificeerd rijtuig taxateur
Mede-firmant RestauratieCentrum Stolk Balkbrug
www.StolkBalkbrug.nl
